Borges nga spanjishtja në shqip/ Për herë të parë një botim dygjuhësh

Arte

Gazeta Express

17/01/2024 15:21

“Historia e Natës” është përmbledhja me poezitë e zgjedhura të poetit të madh argjentinas Jorge Luis Borges, e cila vjen në gjuhën shqipe nga botimet “Aleph Club”. Botuesi, Gentian Çoçoli thotë se është hera e parë që ky poet vjen kaq i plotë në gjuhën shqipe, i përkthyer nga gjuha origjinale.

Nëse faqet e këtij libri përmbajnë ndonjë varg të lumtur, të ma falë lexuesi vrazhdësinë që e uzurpova unë, më parë.

Asgjëja jonë, pak ndryshon; është pa rëndësi dhe e rastësishme rrethana, që je ti lexuesi i këtyre ushtrimeve dhe unë, redaktori.

Kështu shkruan poeti argjentinas në prologun e një prej vëllimeve të tij poetike titulluar “Hëna Përballë”, botuar në Buenos Aires në vitin 1969.

“Historia e Natës” vjen në gjuhën shqipe si një përmbledhje  e poezive më përfaqësuese të Jorge Luis Borges, përzgjedhur nga Vepra e Plotë e tij. Krijime që shtrihen në një hark të gjatë kohor, prej vitit 1923 e deri në fundin e viteve ’70, të cilat poeti kishte zakonin t’i redaktonte dhe sicc thoshte ai “i lëmonte vrazhdësitë” ndreqte “sentimentalizma e paqartësi”, zbuste “teprime baroke”.

Libri, botim i “Aleph Club” me mbështetjen e programit “Sur” të Ministrisë së Jashtme dhe të Kulturës së Argjentinës vjen si një tekst dygjuhësh.

Krahas  versionit shqip, nën përkthimin e gazetares Suadela Balliu, lexuesi ballafaqohet edhe me poezinë e shkruar në gjuhën origjinale, spanjisht.

Botuesi, Gentian Çoçoli thotë se është hera e parë që ky poet vjen kaq i plotë në gjuhën shqipe, i përkthyer nga gjuha origjinale.

Në këtë përmbledhje janë përfshirë poezi nga vëllimet “Zjarri i Buenos Airesit”, “Tjetri, Vetja”, “Lavd Hijes”, “Fletorja San Martin”, “Hëna Përballë” , “Historia e Natës”, “Ari i Tigrave” e të tjerë. Autor gjenial dhe shumëdimensional, në prodhimtarinë e tij të gjerë e të larmishme -poezi, prozë dhe eseistikë- përzien elemente filozofike dhe erudite, me realizmin fantastik të brumit latino-amerikan. Me tregimet e “Ficciones” (Trillime, 1944) njihet nga kritika ndërkombëtare si një prej zërave kryesorë të letërsisë së Nëntëqindës.

“Borges, José Francisco Isidoro Luis.  Autor dhe autodidakt, i lindur në qytetin e Buenos Airesit, në kryeqytetin e kohës së Argjentinës, në vitin 1899. Data e vdekjes së tij nuk dihet, që kur gazetat, një gjini letrare e kohës, u zhdukën gjatë konflikteve të mëdha e që historianët vendas i mbledhin tani”, shkruan për veten me nota humori poeti dhe një prej eruditëve më të mëdhenj të shekullit XX. ) “A e ndjeu ndonjëherë Borgesi mosmarrëveshjen intime të fatit të tij? Dyshojmë se po. Ai nuk besoi në vullnetin e lirë dhe ia kishte ënda të përsëriste atë fjali të Carlyle: “Historia universale është një tekst që detyrohemi ta lexojmë e shkruajmë pandërprerë dhe në të cilën,  edhe na shkruajnë”, vijonte ai.

Një poeti më të vogël se antologjia

Ku është kujtesa e ditëve

që të tuat ishin në tokë e që thurën

gaz e dhimbje dhe ishin për ty, universi?

Lumi i numërueshëm i viteve

i humbi; je fjalë në një indeks.

Të tjerëve u dhanë Zotat lavdi të pashtershme,

skalitje, pllakate, monumente dhe historianë të përpiktë;

nga ti, mik i errët, veç dimë

se një pasdite dëgjove bilbilin.

mes asfodeleve të hijes, hija jote e kotë

do të mendojë se zotat dorështrënguar qenë.

Por ditët janë rrjetë mjerimesh pa rëndësi 

dhe, a do të ketë fat më të mirë se të jesh hiri

prej të cilit është ngjizur harresa?

Mbi të tjerë derdhën zotat

dritën e paepur të lavdisë, që sheh angrrat dhe numëron plasat,

e lavdisë dhe trëndafilin që përnderon e vyshk;

me ty qenë më të mëshirshëm, vëlla.  

Në dalldinë e buzëmbrëmjes, që nuk do të jetë natë

dëgjo zërin e bilbilit të Teokritit.

Jorge Luis  lindi në Buenos Aires në 1899 dhe u arsimua në Europë. Një nga shkrimtarët me të vlerësuar të kohës, ai botoi shumë përmbledhje me poezi, ese dhe tregime të shkurtra, përpara se të ndërronte jetë në Gjenevë në qershor të vitit 1986. Në vitin 1961 Borges ndau Çmimin Ndërkombëtar të Botuesve me Samuel Beckett. Fondacioni “Ingram Merrill” i dha atij Çmimin Vjetor Letrar më 1966-n  për “kontributin e tij të jashtëzakonshëm në letërsi”.

Në vitin 1971, Universiteti “Columbia” ishte i pari që i dha titullin Honoris Causa ndër shumë të tjerë që do të merrte nga bota anglishtfolëse. Në vitin 1971 ai mori çmimin Jerusalem Prize dhe në vitin 1973 iu dha Çmimi Alfonso Reyes, një nga çmimet kulturore më prestigjioze të Meksikës. Në vitin 1980 ai ndau Çmimin Cervantes (vlerësimi më i lartë letrar në botën spanjishtfolëse) me Gerardo Diegon.  Borgesi ishte Drejtor i Bibliotekës Kombëtare të Argjentinës nga viti 1955 deri në vitin 1973. Në vitin 1985 del në dritë  “Los conjurados” (Komplotistët), libri i tij i fundit. Më 26 prill të 1986-s martohet me Maria Kodaman dhe vdes më 14 qershor, në Gjenevë. Prehet në varrezat e Plain Palais.

Që në krye të herës, pa ia vënë vetes qëllim, ia kam shenjtëruar tashmë jetën time të gjatë letërsisë, katedrës, kohës së lirë, aventurave të qeta të dialogut, filologjisë që shpërfill, zakonit të mistershëm të Buenos Airesit dhe hutimeve që pa asnjë krenari quhen metafizikë. Jetës sime as i ka munguar miqësia e një grushti njerëzish, që ka rëndësi. Besoj se nuk kam një armik të vetëm ose, nëse pati, kurrë nuk ma bënë të ditur. E vërteta është se askush nuk mund të na lëndojë përveç njerëzve që duam./Liberale.al