Normalizimi i mosnormalizimit të dokumenteve personale

OP/ED

Gazeta Express

04/04/2025 14:22

Edhe pas “zgjidhjes evropiane” për letërnjoftimet në kuadër të dialogut për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, ende ekziston një numër i caktuar i pjesëtarëve të komunitetit serb që jetojnë dhe punojnë në Kosovë, të cilët nuk kanë mundësi të nxjerrin dokumente të Kosovës.

Shkruan: Ana Qup

Dihet se që nga krijimi i dokumenteve të identitetit të Kosovës, të cilat, ju kujtohet, kaluan nga letërnjoftimet e UNMIK-ut në ato të Kosovës, Beogradi zyrtar dhe qeveria në Serbi nuk i njohu ato. Që nga fillimi i Marrëveshjes së Brukselit, dhe më pas Marrëveshjes së Ohrit, gjithmonë është ‘negociuar’ që liria e lëvizjes së qytetarëve është prioritet, e doli se nuk është ashtu. Pas shumë vitesh, u vendos reciprociteti në dokumentet serbe, dhe Serbia më në fund i pranoi ato të Kosovës.

Edhe pse që nga nënshkrimi i parë i Marrëveshjes së Brukselit në vitin 2011, të cilën atëbotë e nënshkruan kryeministrat e atëhershëm të Kosovës dhe Serbisë, Hashim Thaçi dhe Ivica Daçiq, me ndërmjetësimin e Përfaqësueses së Lartë të atëhershme për Punë të Jashtme dhe Politikë të Sigurisë në Bashkimin Evropian, Catherine Ashton, duket se pas katërmbëdhjetë vjetësh nga ajo marrëveshje, ka lehtësim, por për qytetarë të caktuar.

Më pas erdhën marrëveshjet e vitit 2013, dhe të vitit 2015, ku më së shumti u diskutua për themelimin e Bashkësisë së Komunave me shumicë serbe, ku komuniteti serb, si komunitet pakicë shumicë në Kosovë, do të ushtronte disa të drejta të garantuara me Kushtetutën e Kosovës.

Qeveritë në Kosovë ndryshonin, nga Partia Demokratike e Kosovës, në Lidhjen Demokratike të Kosovës, në Aleancën për Ardhmërinë e Kosovës, por në katër vitet e fundit kur Lëvizja Vetëvendosje mori qeverinë, duket se është bërë më shumë punë për të krijuar vështirësi për qytetarët sesa për të sjellë lehtësim.

Ende ka një numër të caktuar të pjesëtarëve të komunitetit serb që jetojnë dhe punojnë në Kosovë, por nuk kanë mundësi të nxjerrin dokumente të Kosovës. Të vetmet që kanë janë ato nga sistemi serb, ku ceken qytetet në Kosovë, si ‘PU Priština’, ‘PU Kosovska Mitrovica’ ose ‘PU Gnjilane’. Mu këto dokumente, institucionet e Kosovës i konsiderojnë ‘të paligjshme’, duke qenë të pavlefshme për to, dhe qytetarët e zakonshëm janë të kushtëzuar të lëvizin, nga frika se mos gjobiten ose ndoshta arrestohen për posedim të ‘dokumenteve të paligjshme‘, ndërsa të njëjtat autoritete nuk i lejojnë ata të nxjerrin dokumente të Kosovës. Ekziston edhe frika se ata mund të dëbohen nga Kosova, e këtu i kanë të gjithat: jetën, familjen dhe punën.

Marijana Jovanoviq jeton në Mitrovicën e Veriut që nga viti 2003 . Babai i saj ka lindur në Mitrovicën e atëhershme të Titos, e cila ende quhet Mitrovicë, por tani është e ndarë në Jug dhe Veri. Nëna e saj ka lindur në Graçanicë. Fati i keq i Marijanës është se ajo ka lindur në Kraljevë në vitin 1988, qytet që i përket rrethit të Rashkës në Serbi.

Një pjesë të shkollës fillore e kreu në Mitrovicën e Veriut, pastaj shkollën e mesme e fakultetin. Në atë qytet, ajo u martua dhe krijoi familje dhe gjeti punë. Deri më sot, ajo nuk ka dokumente të Kosovës, dhe ajo është përpjekur t’i nxjerrë ato për vite me radhë.

Sipas udhëzimit administrativ që në vitin 2013 e nënshkroi kryetari i atëhershëm i Kuvendit të Kosovës, Jakup Krasniqi, nuk ishte e mundur që ju të kishit shtetësi të dyfishtë (shembull, Kosovë dhe Serbi), dhe së këndejmi dokumente të dyfishta. Pjesëtarët e komunitetit serb nuk donin të hiqnin dorë nga shtetësia serbe në atë kohë, sepse nëse kthehemi në fillim të tekstit, Serbia nuk i pranonte dokumentet e Kosovës, dhe hyrja në Serbi me letërnjoftimet të Kosovës ishte pamundësuar. Më pas, në vitin 2021, kur kryeministri i Kosovës Albin Kurti vendosi reciprocitetin mbi dokumentet serbe, Serbia lejoi hyrjen me dokumente të Kosovës dhe qeveria e Kosovës premtoi se do ta bënte më të lehtë për komunitetet joshumicë të kalonin nga dokumentet serbe në ato të Kosovës, jo vetëm letërnjoftimet, por edhe patentat e shoferit. Dhe kjo filloi, por ka kushte, të cilat disa qytetarë, siç është Marijana e lartpërmendur, nuk i plotësojnë. Tash lejohet edhe shtetësia e dyfishtë, por nëse doni të keni dokumente të Kosovës, më saktësisht, ekstraktin e shtetësisë ‘Ekstrakt‘, ju duhet të bashkangjitni dëshmi se në periudhën nga viti 1990 deri në vitin 1999 ju keni pasur letërnjoftim të Republikës Federale të Jugosllavisë së atëhershme të regjistruar në një komunë në Kosovë. Shumë nuk e kanë këtë, por kanë dëshmi nga shkollat, fletoret e punës dhe dokumente të ngjashme, të cilat zyrtarët e Qendrave të Regjistrimit të Dokumenteve nuk mund t’i njohin, sepse duhet të jetë dokument me foto, dhe kjo do të thotë letërnjoftim ose pasaportë.

Marijana Jovanoviq atëbotë ishte e mitur, moshën madhore e arriti në vitin 2006, prandaj ky rregull nuk vlen për të. I thanë asaj se ajo duhej të merrte leje qëndrimi për pesë vjet, dhe më pas ata do të kontrollonin (ata nuk i shpjeguan asaj se si) nëse ajo kishte të drejtë për shtetësi. Për leje qëndrimi, ajo aplikoi në Qendrën e Migrimit në Prishtinë në vitin 2019, dhe më pas ndodhi pandemia COVID-19, dhe ajo nuk erdhi më. Më pas, kur pandemia e koronavirusit mori fund, asaj iu tha se leja e qëndrimit e atëhershme zgjati vetëm gjashtë muaj dhe se do të duhej të bënte gjithçka përsëri dhe nga fillimi.

Paradoksi në rastin e saj është se në sistemin serb ajo u martua me një shtetas të Kosovës në vitin 2011, dhe se ka certifikatë martese në sistemin e Kosovës (për të cilën bashkëshorti i saj ka aplikuar sapo ata janë martuar dhe e morën atë), fëmijët e saj kanë certifikata me shtetësi të Kosovës, sepse ata kanë lindur në Kosovë, por ajo ende nuk arrin të marrë dokumente personale pas kaq vitesh.

Udhëzimi i ri dhe si rrethanë lehtësuese zgjat nga shkurti deri në prill 2025, se shtetasit të cilët pas vitit 1999 kanë lindur në Kosovë, mund të aplikojnë për nxjerrjen e dokumenteve të Kosovës. Në këtë udhëzim, nuk ka zgjidhje për problemin e Marijanës, dhe ka shumë njerëz si Marijana në Kosovë.

U arrit një “zgjidhje evropiane”, tha në vitin 2022 përfaqësuesi i atëhershëm i Lartë për Punë të Jashtme dhe Politikë të Sigurisë në Bashkimin Evropian, Joseph Borrell, duke shtuar se pas nëntë ditësh negociatash në dialogun në Bruksel, u arrit një marrëveshje për letërnjoftimet mes presidentit serb Aleksandar Vuçiq dhe kryeministrit të Kosovës Albin Kurti. Në praktikë, kjo marrëveshje duket se është e vlefshme vetëm për Kosovën dhe Serbinë për të pranuar dokumente tashmë të lëshuara, por ende nuk ka zgjidhje për ata që kanë vetëm dokumente serbe të lëshuara nga administratat policore të qyteteve në Kosovë, të cilat institucionet e Kosovës i konsiderojnë të paligjshme.

(Autorja është gazetar në Komunën e Graçanicës. Ky publikim u mundësua në kuadër të projekti “Dialog, Zgjidhje, Ardhmëri”, me mbështetjen nga Ministria e Jashtme e Republikës Federale të Gjermanisë, implementuar ng New Social Inititive (NSI) dhe Instituti për Politika Sociale Musine Kokalari. Përmbajtja e këtij artikulli është përgjegjësi ekskluzive e Institutit për Politika Sociale Musine Kokalari dheNew Social Initiative. Nuk pasqyron domosdoshmërisht pikëpamjet e Ministrisë së Jashtme të Republikës Federale të Gjermanisë).