Pengesat për gjykatën speciale për të ndjekur penalisht Rusinë

Lajme

Gazeta Express

28/04/2025 11:55

Megjithëse një gjykatë speciale është krijuar për të ndjekur penalisht krimet e Rusisë në Ukrainë, ka pengesa të ndryshme për funksionimin e saj. Mund të duhen muaj, nëse jo vite, përpara se zyrtarët të gjykohen.

A do të sillet Rusia nje ditë para drejtësisë për krimet e saj në Ukrainë?  Planet për një gjykatë speciale janë në fuqi, por asgjë nuk është vendosur ende në nivel politik. Detajet e gjykatës, që do të mbahet nën kujdesin e Këshillit të Evropës, janë ende sekrete. E sigurt është se presidenti rus Vladimir Putin nuk mund të ndiqet penalisht për sa kohë është në detyrë, pasi kryetarët në detyrë të shtetit kanë imunitet. Pavarësisht kësaj, organi po cilësohet jozyrtarisht si “tribunali i Putinit”, sepse e drejta ndërkombëtare i mban përgjegjës krerët e shteteve për çdo agresion ndaj një vendi tjetër. Gjykata speciale tashmë mund të hetojë udhëheqjen e Rusisë dhe ndoshta edhe atë të Bjellorusisë, thotë Jörg Polakiewicz, kreu i Drejtorisë së Këshillit Ligjor dhe të Drejtës Ndërkombëtare Publike (DLAPIL) të Këshillit të Evropës. Megjithatë, Këshilli i Evropës nuk ka të njëjtat kompetenca si Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara, i cili mund të heqë imunitetin e zyrtarëve të lartë të një vendi, dhe në rastin e Rusisë kjo mund të përfshijë presidentin, kryeministrin dhe ministrin e jashtëm, njofton DW.

“Gjykata speciale nuk do ta gjykojë Vladimir Putinin në mungesë për sa kohë që ai është president i Rusisë”, konfirmoi një përfaqësues i Bashkimit Evropian në Bruksel. E njëjta gjë vlen edhe për kryeministrin Mikhail Mishustin dhe ministrin e Jashtëm Sergei Lavrov.

“Kjo është sigurisht absurde,” kritikoi Oleksandra Matviichuk, kreu i organizatës ukrainase për të drejtat e njeriut, fituese e çmimit Nobel për Paqe, Qendra për Liritë Civile. Ajo dhe kolegët e saj kanë mbledhur prova për më shumë se 11 vjet dhe presin që ata që janë përgjegjës për mizoritë të mbajnë përgjegjësi.

Imuniteti për zyrtarët e lartë

Një burim i njohur me mënyrën se si është ngritur gjykata speciale tha se një çështje kundër Putinit, Mishustinit dhe Lavrovit po ndërtohej mbi hetimet që janë kryer tashmë. Por ata thanë se nuk mund të lëshohej urdhërarresti, apo të ngriheshin akuza, përveç nëse imuniteti i të dyshuarve hiqej.

I njëjti burim, i cili donte të mbetej anonim, tha se hetimet ishin duke u zhvilluar për rreth 22 zyrtarë rusë në një listë të hartuar nga Ukraina. Ata thanë se gjykata do të përqëndrohet në zyrtarë të lartë politikë dhe ushtarakë përgjegjës për planifikimin, përgatitjen dhe zbatimin e agresionit ushtarak të Rusisë kundër Ukrainës.

Matviichuk vuri në dukje se nuk ishin vetëm udhëheqësit kryesorë nazistë që u ndoqën penalisht gjatë gjyqeve të Nurembergut pas Luftës së Dytë Botërore. “Ishte e qartë se jo vetëm tre persona ishin përgjegjës për krimet,” tha ajo.

Rrethi I vendimarrësve në Rusi ende nuk është përcaktuar, por Gleb Bogush i Institutit për të Drejtën Ndërkombëtare të Paqes dhe Sigurisë në Universitetin e Këlnit tha se flitej për rreth 20 persona. “Gjykata duhet ta sqarojë këtë”, tha ai, duke këmbëngulur se duhet të ketë një gjykim të drejtë në të cilin të gjithë do të dëgjohen nga një gjykatë e pavarur.

Bogush tha se krijuesit e gjykatës kishin njohur efektivisht privilegjet e Putinit duke konfirmuar se ai ishte i paprekshëm. Ai tha se do të ishte më mirë t’u lihej gjyqtarëve çështja e imunitetit dhe kritikoi Këshillin e Evropës për dështimin për ta shpallur Putinin një president të paligjshëm. Vendimi për t’i dhënë presidentit imunitet, argumentoi ai, ishte një sinjal i rrezikshëm që mund të interpretohej si një ftesë për të shpërfillur urdhrat e Gjykatës Ndërkombëtare Penale (ICC), e cila ka lëshuar një urdhër arresti për Putinin.

Megjithatë, Këshilli i Evropës tha për DW se beson se “formula e gjetur për gjykatën speciale për këtë çështje do të jetë e mjaftueshme për të garantuar llogaridhënien dhe për të luftuar mosndëshkimin”, përpara se të shtonte se imuniteti personal nuk ishte aspak “një kartë e bardhë për mosndëshkimin”.

Lufta filloi në shkurt 2014

Pyetja mbetet se cilën periudhë do të marrë në konsideratë gjykata. “Lufta nuk filloi në shkurt 2022, por në shkurt 2014”, tha Matviichuk, duke iu referuar aneksimit të Krimës në vitin 2014 dhe fillimit të luftës në Ukrainën lindore përpara pushtimit të plotë të Rusisë. Ajo tha se nëse këto nuk merren parasysh, “do të kishte pasoja ligjore afatgjata për ata që vuajtën në tetë vitet para 2022, si dhe për rivendosjen e ligjit ndërkombëtar dhe kthimin e territoreve të pushtuara në Ukrainë”.

Një grup ekspertësh ligjorë filloi hartimin e planit për një gjykatë speciale në vitin 2023 dhe e prezantoi atë në mars 2025. Ky plan përfshin një traktat midis Ukrainës dhe Këshillit të Evropës, një statut dhe një marrëveshje për menaxhimin e gjykatës.

Burimi anonim i DW tha se vendimi ishte marrë për bazën e gjykatës në Hagë me pëlqimin e Holandës dhe se Kievi do të dorëzonte rezultatet e hetimeve të tij. Do të merren parasysh edhe provat e mbledhura nga Qendra Ndërkombëtare për Ndjekjen e Krimit të Agresionit kundër Ukrainës (ICPA). ICPA, e cila përbëhet nga prokurorët nga vendet të ndryshme, u krijua në Hagë me mbështetjen e Komisionit Evropian.

Gjykata speciale u krijua në Këshillin e Evropës sepse Kombet e Bashkuara nuk ishin një opsion, pasi Rusia do të kishte vënë veton ndaj çdo projekti në Këshillin e Sigurimit. Gjykata Ndërkombëtare Penale u përjashtua gjithashtu sepse juridiksioni i saj shtrihet vetëm tek shtetet që janë palë në Statutin e Romës, gjë që Rusia nuk është.

Por kjo marrëveshje sjell ndërlikimet e veta, pasi Rusia u përjashtua nga organizata për shkak të pushtimit të Ukrainës. “Por fakti që viktima dhe agresori ishin anëtarë të organizatës në fillim të agresionit ka një rëndësi të madhe për legjitimitetin e saj”, tha Polakiewicz.

A ka vullnet politik për gjykatën?

Indikacionet e deritanishme sugjerojnë se Shtetet e Bashkuara nën Presidentin Donald Trump do të tërheqin mbështetjen e tyre politike dhe financiare për gjykatën. As Hungaria nuk e mbështet gjykatën dhe është e paqartë se si do të reagojnë Azerbajxhani, Turqia dhe Serbia, të cilat mbajnë lidhje të ngushta me Rusinë.

Një vendim përfundimtar do të kërkojë një shumicë prej dy të tretash në Këshillin e Evropës. Më pas, parlamentet e shteteve anëtare të Këshillit të Evropës do të duhet të ratifikojnë një rezolutë, e cila mund të zgjasë me muaj. “Nuk priten masa të shpejta në një luftë,” tha Bogush, duke shtuar se disa palë mund ta shohin gjykatën si përshkallëzimin e konfliktit, gjë që do t’i vështirësonte negociatat. “Kjo mund të vonojë në mënyrë të konsiderueshme këtë proces, nëse jo ta varros plotësisht.” /Express/