Eseja e javës/ Mary Oliver: Ditët e përsosura

Arte

Gazeta Express

29/06/2024 19:55

Mary Jane Oliver (1935 – 2019), poete amerikane, fituese e National Book Award dhe Pulitzer Prize.

DITËT E PËRSOSURA

Nga Mary Oliver

Bjeshka është bjeshkë; në çdo verë me diell është krejtësisht e njëjta. Pylli në vjeshtë, në një ditë të gjatë të kaltër pas tjetrës, është i njëjti, dhe kjo mund të thuhet po ashtu për liqenin, madje edhe për oqeanët, energjitë e të cilëve rrjedhin sipas zakoneve që janë të kapshme dhe të besueshme. Ah, çfarë vendi i thjeshtë është atëherë bota e lëngshme, gjethore dhe kokërrizore! Me përjashtim të atij zotit të lëvizjes, Aiolosit, i cili i mban erërat në shpellë, dule i lënë të dalin jashtë veç kur i teket atij dhe kur i urdhëron, të shkasin nëpër botë dhe kështu të bëjnë atë jo një botë të vetme, por një mijë sish – mijëra e mijëra! Diku në të kaluarën fjala që ne përdorim – “weather” – ka marrë formë nga fjala që do të thotë erë, ose ajër. Kush pason, pëshpëritësi  apo uluritësi – shkelësi apo gishtërinjtë e druajtur të pranverës? Është nyja e ndryshimit mes qartësive të mjaftueshme – katalizatori që mund t’i shkundë orët tona nga qetësia në harbim, ose t’i kthejë përsëri në bekim.

Parapëlqej motin në sasitë më të vogla. Po bëj një sqarim. Moti më i mirë, mund të thuhet, është jo moti. Si poeti Wordsworth, i cili parapëlqente liqenet më shumë se bregdetet, bjeshkët e moderuara dhe të gjelbra më shumë se ato shkëmbore, majat e mbuluara me borë dhe ecjet e lehta të gjata gjatë të cilave mund të reflektosh, ose të jesh kreativ, mbi shtrëngesat që e bëjnë historinë, parapëlqej më së shumti lëvizjet e këndshme të lehta të motit. Nuk janë lëvizje sublime. Stuhia, cikloni, vërshimi, akulli dhe orteku përbëjnë lajm dhe shpesh në raste të tilla ka nevojë për heronj. Por nuk bëjnë poezi. E vërtetë, Shelley ka shkruar bukur shumë rreth Mont Blanc, peizazhet e tij tmerruese, rirregullimin e vazhdueshëm dhe erërat shkëlqyese. Por ai vetë ishte në një distancë të sigurt; e mbante penën e tij të lagur, letrën të thatë dhe mendjen të fokusuar te – mendimi. Eksitimi i ka avokatët e vet, por unë kurrë s’kam ndier keqardhje pse s’e kam përjetuar tornadon e Benningtonit dy a tri vera më parë, kur qielli u bë një e gjelbër ngjethëse (kështu ishte raportuar) dhe pemët binin si radhë ushtarësh në pyje dhe përreth rrugëve.

Çështja është se ne duam, si në jetë ashtu edhe në shkrim, një histori. Dhe motet e liga janë një bazë e përsosur; në të gjitha shtrëngatat ne mund të bëjmë diçka. Mund të shkojmë diku – dhe kështu fillon historia. E vërtetë, zemra kënaqet në të. Fatkeqësia, edhe tragjike, është kararktike dhe mësuese. Sfidimi dhe trimëria personale adhurohen nga të gjithë ne. Në ditët pa erë, kur panjat kanë lëshuar poshtë gjethnajat e tyre të gjera, qielli është i veshur nga pafundësia e tij të kaltër, era e ka pluhurosur veten s’ka asnjë orë në ndonjë fushë aromatike dhe zor se na rrok teksa kalon, çfarë duhet të bëjmë? Shtrihemi dhe prehemi mbi tokën bujare. Me shumë gjasë ia fusim gjumë.

***

Njëherë, vite më parë, dola nga pylli një mëngjesi të hershëm në mbarim të ecjes dhe – ishte momenti më rastësor – pasi u ndala nën një pemë nën dritën e butë që derdhej poshtë të diellit, përjetova një vrull të beftë, një kaplim lumnie. Nuk ishte ai lloji i lumnisë mbytëse, më parë e llojit pluskues. Nuk luftova ta mbaj; më ishte dhënë. Dukej se koha firoi. Urgjenca firoi. Çfarëdo dallimi i rëndësishëm mes meje dhe gjithë gjërave të tjera firoi. E dija se i përkisja botës dhe e ndjeva rehatshëm përkatësinë time te totaliteti. Nuk u ndjeva sikur kuptoja ndonjë mister, hiç fare; më parë do të mund të isha e lumtur dhe të ndihesha e bekuar brenda hutimit – mëngjesi veror, bujarisë së tij, ndjesisë së punës së madhe që ishte bërë, sado që bari ku isha fërfëllonte trembshëm. Siç e thashë, ishte momenti më rastësor, nuk ishte mistik siç kjo fjalë nënkupton zakonisht, ngase nuk kishte aty kurrfarë vizioni, asgjë të jashëzakonshme, veç një vetëdijesim i papritur qytetarie i të gjitha gjërave brenda një bote: gjethe, pluhur, turditët dhe tringecët, burrat dhe gratë. Po prapë ishte një moment që s’do ta harroj kurrë dhe në bazë të të cilit i kam marrë shumë vendime prej atëherë.

Historia ime nuk përmban ndonjë bjeshkë, as kanion, as tufan, as breshër, as thumba ere që e lëvrojnë tokën dhe ngrenë lart çkado që u del përpara. Mendoj se vetëdijesimi i mrekullueshëm dhe i rrallë që e ndjeva s’do të kisha ardhur tek unë në ndonjë orë kur jam aq e zënë me punë. Shumica e historive rreth motit ngarendin të përshkruajnë ndeshjen me stuhinë dhe ashpërsinë e ajrit, ngjitjen nëpër vazhdën e ngushtë dhe të akulltë, kapërcimin e moçalit gjysëm të ngrirë. S’do t’ua humbisja peshën historive të tilla duke përfituar ndonjë gjë të veçantë për anën tjetër të çështjes. As nuk do të doja të sugjeroja se takimi i një shpirt individual dhe universit është i pamundshëm në shpërtihimin ngacmues. Po do të vija bast këtë pandehmë, se është më e gjasshme t’i ndodhë dikujt që hyn me vëmendje në momentin e qetë, kur bota e mbuluar nga dielli është duke bërë hapin e vet nën mirësinë e qiellit të kaltër dhe zoti i erës ka rënë të fle. Atëherë, nëse bën vaki ndonjëherë, mund të shikojmë vjedhurazi përposh velit të të gjitha aparencave dhe dëshirave të zjarrta. Mund të prekemi nga supozimi më i fuqishëm – madje edhe me njëfarë qartësie – teksa rrijmë mbi petalet e trëndafilta të diellit dhe dëgjojmë një mërmërimë nga era jo më të fortë se sa tinguillimi që bën kur kalon përposh krahëve të bletës. Ky, po ashtu, sugjeroj, është moti dhe ia vlen të raportohet.

/Marrë nga Mary oliver, “Long Life and Other Writings”, Da Capo Press, 2005

/Përkhtimi Gazeta Express