Gjenero: Kosova ndodhet përballë presionit të “Botës Serbe”

Lajme

Gazeta Express

23/04/2025 13:00

Kosova gjendet sërish në qendër të zhvillimeve gjeopolitike në Ballkanin Perëndimor, përballë një vale të re tensioni dhe presioni nga Serbia, që përmes projektit të ashtuquajtur “Bota Serbe” përpiqet të vendosë dominim politik e kulturor mbi rajonin. Kështu ka vlerësuar Davor Gjenero, analist politik dhe gazetar në një analizë të tij të publikuar në Al Jazeera me titull “Një kurth modern për Ballkanin më i rrezikshëm se ai i kohës së Millosheviqit”. sipas tij, qeverisja autoritare në Serbi, është kthyer me një model të frymëzuar nga Putini.

Sipas tij, ky presion vjen në një kohë kur procesi i integrimit evropian i vendeve të Ballkanit Perëndimor është ngadalësuar ndjeshëm, duke reflektuar një mungesë të thellë angazhimi të elitave politike vendore ndaj reformave demokratike dhe bashkëpunimit rajonal të frymëzuar nga vlerat e Bashkimit Evropian.

Genero ka hedhur një këndvështrim rreth situatës aktuale në Ballkan me një analizë e thellë politike dhe historike mbi zhvillimet në Ballkanin Perëndimor që nga vitet ’90 e deri në ditët e sotme.

Sipas tij, fraza “kthim në vitet ’90” në Ballkan është bërë klishe, shpesh e përdorur pa kuptuar realisht peshën e saj historike.

Dekada e fundit të shekullit të kaluar shënoi humbje të mëdha për shtetet e ish-Jugosllavisë, të cilat u bllokuan nga luftërat dhe nacionalizmat, në një kohë kur pjesa tjetër e Evropës Lindore përjetonte valën e demokratizimit.

Në qendër të këtyre zhvillimeve ishte regjimi i Sllobodan Millosheviqit dhe projekti i tij për krijimin e “Serbisë së Madhe”, i ideuar nga elita akademike përmes Memorandumit të Akademisë Serbe të Shkencave dhe Arteve (SANU).

“Ky projekt dështoi, por ndikimi i tij mbetet i gjallë përmes të ashtuquajturit “Memorandum II”, që synon mohimin e përgjegjësisë për krimet dhe luftërat e shkaktuara”.

Gjenero mendon se pas një tranzicioni të papërfunduar në Serbi, veçanërisht pas vitit 2012, qeverisja autoritare është kthyer me një model të frymëzuar nga Putini.

“Projektet si “Bota serbe”, që përfshijnë presion mbi Kosovën, ndërhyrje në Bosnje përmes mbështetjes së Milorad Dodikut dhe ndikim të drejtpërdrejtë në politikën e brendshme të Malit të Zi e Maqedonisë së Veriut, përbëjnë kërcënim të drejtpërdrejtë për stabilitetin rajonal”.

Kjo është analiza e tij

Shprehja “rikthimi në vitet ’90” është shndërruar në një frazë që përdoret shpesh në diskursin publik në Ballkan, por shpesh pa e kuptuar thellësinë dhe seriozitetin e saj të vërtetë. Kjo frazë bart me vete kujtesën e një periudhe dramatike për shtetet e dala nga ish-Jugosllavia, të cilat humbën mundësinë e integrimit europian për shkak të nacionalizmit, agresionit dhe projekteve hegjemoniste si ai i Serbisë së Madhe, i përfaqësuar fillimisht nga Memorandumi i parë i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Serbisë (SANU) në mesin e viteve ’80.

Në vend që të ndjeknin trendin e përgjithshëm të Evropës Qendrore dhe Lindore drejt demokratizimit, shtetet e Ballkanit Perëndimor u bllokuan nga politika të etatizmit autoritar dhe nga agresioni ushtarak. Përveç Sllovenisë, që menjëherë pas marrëveshjes së Brionit më 1991, arriti të hapë rrugën drejt Bashkimit Evropian, vendet e tjera të rajonit mbetën të përjashtuara nga projektet si ai i Jacques Delors për zgjerimin e BE-së.

Për Kroacinë, rruga drejt BE-së u hap realisht vetëm pas përfundimit të procesit të pajtimit kombëtar dhe ndërrimit të pushtetit më 3 janar 2000, që shënoi fillimin e tranzicionit të saj evropian. Megjithatë, ndikimi i trashëgimisë politike të regjimit të Millosheviqit mbeti i pranishëm në mjedisin rajonal për vite me radhë.

Sot, përkundër dështimit zyrtar të projektit të Serbisë së Madhe, ndikimi patologjik i këtij vizioni është rikthyer përmes projektit të ashtuquajtur “Bota Serbe”. Ky projekt, i frymëzuar nga modeli imperial rus dhe politikat e Putinit, përpiqet të rifusë në orbitën e Beogradit territore dhe komunitete të ndryshme të rajonit – nga Republika Srpska në Bosnje e Hercegovinë, deri te pjesë të Malit të Zi dhe Kosovës. Përmes destabilizimit dhe influencimit të drejtpërdrejtë në qeveritë rajonale, Beogradi, me mbështetjen e heshtur të Kremlinit, tenton të rishkruajë kufijtë politikë dhe të zhbëjë progresin demokratik.

Në këtë kontekst, projekti “Ballkani i Hapur”, në vend se të ishte një iniciativë për integrim rajonal sipas parimeve të BE-së, u perceptua si një përpjekje për krijimin e një sistemi asimetrik nën dominimin e Beogradit dhe Tiranës, duke minuar barazinë dhe standardet demokratike. Reagimi i BE-së, sidomos nga Gjermania, përmes Berlinit Proces, frenoi përkohësisht këtë rrjedhë, por pa e neutralizuar plotësisht ndikimin politik të Serbisë.

Në ndërkohë, pritshmëritë për një rikthim të Donald Trump në presidencën amerikane dhe për thellimin e aleancës së tij me Rusinë, ushqejnë iluzionet e elitave në Beograd për një botë ku demokracia evropiane do të zëvendësohet nga modele autoritare të bazuara në nacionalizëm dhe kontroll shtetëror.

Ballkani, ashtu si në vitet ’90, po perceptohet sërish si një zonë jashtë sistemit vleror evropian. Mungesa e angazhimit real nga elitat politike vendore ndaj reformave të nevojshme për integrim, si dhe kapja e shtetit nga forca që ushqejnë populizmin dhe pseudo-sovranitetin, e kanë bërë këtë rajon gjithnjë e më pak relevant në sytë e institucioneve të Bashkimit Evropian.

Nëse vendet e Ballkanit Perëndimor dëshirojnë të kthehen në agjendën e BE-së, ato duhet të braktisin presionin e ideologjive kundër-evropiane dhe të adoptojnë një diskurs publik të orientuar drejt të drejtave të njeriut, lirive individuale, dhe përshtatjes ndaj sfidave të reja që ka sjellë fundi i globalizimit klasik.

Fatkeqësisht, përballë kësaj situate, kthimi i rajonit në një rrugë të qëndrueshme drejt integrimit evropian do të jetë më i vështirë tani se në vitet ’90. Dhe në këtë lojë, përveç Sllovenisë dhe Kroacisë, pjesa tjetër e rajonit rrezikon të mbetet peng i një bote politike që i përket së kaluarës.