Tregimi i javës/ Ludmila Ulitskaja: Shpirtra të masakruar

Arte

Gazeta Express

04/04/2025 15:41

Ludmila Evgenjevna Ulickaja (1943), është shkrimtare dhe skenariste ruse. Është gruaja e parë që ka fituar çmimin “Bukeri rus”, më 2001. Më 2014 ka fituar Çmimin e shtetit austriak për letërsi evropiane. Më 2006 ka botuar ‘Daniėl Štajn, perevočnik’, roman mbi holokaustin dhe nevojën e pajtimit mes hebraizmit, krishtërimit dhe islamizmit.

SHPIRTRA TË MASAKRUAR

Nga Ludmila Ulistkaja

Nuk mund të thuhet se Zhenja hiqte të mbahej pas modës; bukur fort e kapte rrjedhën e përgjithshme dhe ishte disi përpara shijes publike. Derisa të gjitha vajzat progresive ishin në gjah të këpucëve me taka të larta, Zhenja bleu në dyqane të dorës së dytë një palë këpucësh të përshtatshme të ecjes prej kamoshi të kafenjta, me shuaj kauçuku gjysmë të tejdukshme, pa toja, me një ilik të trashë përreth majës. Fjala mokasin nuk ishte e njohur ende aso kohe dhe çfarë ere e kishte sjellë këtë prodhim amerikan të frymëzuar nga India në dyqanin sovjetik të dorës së dyte mbetet mister. Por Zhenja s’po kërkonte taka të larta atë vit, ngase kishte nevojë për këpucë ecjeje që të shkonte në punë. Në fund të vitit 1960, duke mos arritur ta kalonte provimin e pranimit në universitet për një pikë të vetme, ajo gjeti një punë në laboratorin e biologjisë që të siguronte jetesën dhe një përvojë profesionale dhe, në të njëjtën kohë, të fitonte një kurrikulum që do të ishte një pikë e fortë që të pranohej studente në Departamentin e Biologjisë në të ardhmen.

Zhenjës i pëlqente të punonte në laborator dhe shumë shpejt e mësoi mikproskopin, mikrotomin dhe si t’i mbante diapozitivat të pastër dhe shndritës. Objekti i studimit në laborator ishin hormonet dhe kjo doli të jetë si një përrallë: gjatë ditës gjëndra e vogël që ishte objekti i studimeve të tyre prodhonte një hormon, gjatë natës një tjetër, dhe kjo përcaktohej nga drita, thjesht nga drita e diellit që depërtonte përmes dritares në mëngjes dhe i jepte sinjalin “stop” melatoninës dhe “vazhdo” serotoninës! Më të hatashmet ishin molekulat: ato ishin aty, të paraqitura si formula, dhe mund të sintetizoheshin. Kjo shkencë – biokimia – ishte një mrekulli e mrekullive…

Një ditë koti vjeshte shefi i laboratorit e dërgoi Zhenjën te fabrika e mishit të mblidhte materiale për punën – gjëndrën e derrit të quajtur epifizë. Ajo e përvijoi skemën e trurit, tregoi me një shigjetë si të arrihet tek ajo gjëndër e fshehtë duke shkuar lart te trungu i trurit, duke e ngritur lart cerebellumin, pastaj lart e më lart deri sa të tërhiqet epifiza me piskatore. Pasi që epifiza bëhej organ i paçiftëzuar, ishte e pamundshme të ngatërrohej me çfarëdo qoftë.

Zhenja mori një kavanoz formalinë, dorashka të forta, një bisturi dhe piskatoret, ashtu si edhe një lejekalimi të futej në fabrikën e mishit, se ishte e pamundshme të futeshe ashtu thjesht nga rruga. I veshi mokasinet e reja të kuqërremta dhe shkoi në rrethinat e Moskës, duke ndërruar metronë dy herë dhe duke marrë në fund autobusin. Ajo ishte krenare për një detyrë kaq të rëndësishme, por ishte paksa e merakosur rreth asaj nëse ishte e zonja t’ia dilte mbanë.   

Kur zbriti nga autobusi, ndjeu një erë të keqe në ajër, e cila rritej sa më afër hyrjes së metaltë që shkonte. E kaloi vendin e kontrollit dhe roja e natës i valëviti krahët e saj të shëndoshë në drejtim të punishtës të përpunimit – shko atje!

Tutje askush nuk i kërkoi për ndonjë lejekalim dhe ajo hyri në një hapësirë hata me një tavan përnjëmend të lartë, pas njeri të gjallë, me një konvejer të vendosur në mes. Nuk po e ndjente më erën e qelbur, ngase qeniet njerëzore janë gatuar kështu – shumë shpejt mësohen me gjithçka.

Jo larg hyrjes ngrihej një konstruksion i çuditshëm – një platformë e lartë e drunjtë në të cilën qëndronte një burrë lakuriq deri në bel me një shami të lidhur përreth kokës. Dukej i mërzitur. S’kishte kë të pyeste ku ishte departamenti i prerjes së mishit. Derisa po vriste mendjen nga t’ia mbante, ca pjesë metalike nisën të kërcisnin dhe një makinë e padukshme filloi të punonte, pastaj ajo vuri re transportuesi përballë burrit filloi të lëvizte. Para se Zhenja të mund të përfytyronte çfarë ishte ai mekanizëm i çuditshëm, një derr rrëshqiti përgjatë parmakut, i varur për këmbëve të prapme, pastaj me një interval prej pesëmbëdhjetë këmbësh, një i dytë, një i tretë… I pari u ndal para burrit, ai ia zbuloi barkun, mori një pozë dhe aty Zhenja e diti se çfarë po ndodhte. Me një lëvizje të shpejtë dhe ekonomike e theri derrin në fyt dhe një curril i madh gjaku shpërtheu jashtë. Derdhej, fillimisht me vrushkuj, pastaj më shtruar.

Zhenja e thithi thellë ajrin e qelbur – dhe mahnitja e tronditi. Nuk ishte në gjendje të merrte frymë. Jeta e saj po shkonte drejt fundit. E gjithë qenia e saj refuzoi ta pranonte këtë tmerr. Derri që ende po dridhej lëvizi. Këmbët e tij të para u drodhën në spazma të lehta. Zhenja mori frymë. I uli sytë. Dhe pa një govatë të shtrirë poshtë për të mbledhur gjakun që derdhej.

Derri i dytë arriti në platformë dhe burri e theri pa një pa dy në fyt…

Imazhi ishte marramendës në saktësinë e tij dhe cilësinë atletike, por po ashtu edhe për shkak të derrat nuk lëshonin ndonjë britmë therëse. Shihje vetëm spazmat e agonisë dhe kërcitjet e mekanizmit të pa vajosur.

Duhej të largohej, por ende nuk ishte në gjendje të lëvizte. Po, epifiza e drejtë… Dhe Zhenja eci përgjatë transportuesit në lëvizje, ku s’kishte më derra të varur, por vetëm skeletet e tyre dhe ajo i murmuriti vetes: “shpirtra të masakruar, shpirtra të masakruar…”. ajo ishte një vajzë e ndjeshme psikologjikisht dhe gjatë viteve të fundit në shkollë ishte luhatur mes filologjisë dhe biologjisë.

Tash po dëgjonte tinguj të rinj – një tringëllimë dhe një fishkëllimë. Dyert në formë govate të oxhakut për djegien e skeleteve u hapën. Trupi i pistë i përhimët u fut në oxhak, një gjuhë e flakës së kaltër shkëlqeu dhe një pak çaste diçka tejdukshmërisht e trëndafiltë, pothuajse festive, u shfaq dhe vetëtoi, duke u kolovitur në çengelat e zinj të palëkundshëm.

Ajo që vijoi ishte teknologji e pastër, që zuri vend në konvejerin e vendosur aty ku skeletet ishin kthyer horizontalisht dhe lëviznin para grave me përparëse, ku secila prej tyre performonte njëfarë procedure praktike – duke nxjerrë nga trupi i hapur aparatin tretës, mëlçitë, mushkëritë dhe atë gjënë e ndritshme – çka?, vrau mendjen Zhenja, trup, kufomë, kafshë e vdekur, apo tashmë mish? – qenie e dikurshme që shkon tutje, te ëika e mbrame, që ishte vendi i punës i Zhenjës.

Zuri vendin e saj te tavolina në një degëzim të konvejerit. Para saj koka e derrit, e copëtuar në dysh, lëvizi ngadalë. I veshi dorezat e trasha dhe u përqendrua. Doli se ishte fare e lehtë ta lëvizte epifizën. Nga momenti që e nxori qeskën e parë të vogël të trëndafiltë, e cila krejt së fundmi kishte prodhuar serotoninë që i jep kënaqësi shpirtit dhe melatoninë gjumëndjellëse, magjia e punës e çliroi nga hutimi që e kishte ndier më herët. E nxori shpejt me piskatore objektin e studimit, i preu me zhdërvjelltësi ligamentet delikate që e mbanin të lidhur dhe e futi në një kavanoz me formalinë. Dy orë më vonë kavanozi ishte plot. Zhenja e vulosi kavanozin, e futi në çantë, i përvoli dorezat e trasha të përdorura që t’i hidhte në koshin më të afërt të mbeturinave dhe u largua.

Zhenja u llokoçit deri në thembra nëpër llucën qelbëse që mbulonte dyshemenë e dyqanit të procesimit. Këpucët e kamoshit të kafenjta të kuqërremta u bënë të zeza, por nuk e lëshuan ujin. Sytë e saj po kërkonin një shportë mbeturinash që t’i hidhte dorezat e tmerrshme, të përlyera nga truri i shkërmoqur dhe e pa një pothuajse te dalja. Një copë e mishit të fërguar dergjej në dysheme ngjitur shportës së bërllokut. E flakur tutje… e papërfunduar… 

Njëri prej punëtorëve kishte vendosur të merrte një kafshatë që ta hante në punë, e kishte prerë një copë nga filetoja, e kishte fërguar, por për ndonjë arsye e kishte flakur tutje…

Zhenjës iu neverit. Ia doli mbanë të villte, drejt në gojën e shportës. Athët dhe qetësisht. Qullin e tërshërës që e kishte zakon ta hante për mëngjes që nga fëmijëria…

Te postblloku i daljes e kontrolluan. Në fillim as që e kuptoi se çka po ndodhte. Dy burra rrëmuan në çantën e saj, pastaj një grua e ftoi të hynte në një dhomë të vogël, ia hoqi pelerinën, ia ngriti trikon dhe e preku lehtë ijëve dhe në stomak. Kjo ishte prova e saj r rëndë e fundit e kësaj dite të shkurtër pune.

Në të vërtet, kjo qe e gjitha. Këpucët amerikane prej kamoshi ishin prishur; ngjyra e tyre e gëzueshme prej lëvoreje pishe s’u kthye më, madje as pas pastrimit të stërzgjatur; morën një ngjyrë të murrme të errët. Zhenja nuk hëngër kurrë më mish. Dhe kushedi se si nuk u bë biologe.

/ Ludmila Ulitskaya, ‘The Body of the Soul’, Yale University Press, 2023

/Gazeta Express